Κατάθλιψη: Η ‘σιωπηλή επιδημία’ (Σεβασμ. Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγ. Βλασίου Ιερόθεος)

Με τον τίτλο αυτό -«σιωπηλή επιδημία»- μια εβδομαδιαία εφημερίδα μεγάλης κυκλοφορίας έκανε λόγο για την αρρώστεια της εποχής μας που είναι η κατάθλιψη. Αυτό έχει δαπιστωθή και από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας. Είναι μια ασθένεια-επιδημία που επεκτείνεται όσο περνά ο καιρός περισσότερο, αλλά συγχρόνως είναι σιωπηλή, βουβή, αφού όσοι καταλαμβάνονται από αυτήν δεν την εκδηλώνουν, δεν την φανερώνουν, δεν την εκφράζουν. Όμως, την καταλαβαίνει κανείς, όταν πλησιάζη ανθρώπους που διακατέχονται από αυτήν.

Για να αντιμετωπισθή αυτό το πρόβλημα πρόσφατα εγκαινιάσθηκε μια τηλεφωνική γραμμή επικοινωνίας για τους ανθρώπους που πάσχουν από την κατάθλιψη και μπορούν να επικοινωνούν με τους ειδικούς που βρίσκονται στην άλλη άκρη της γραμμής. Τον πρώτο μήνα της λειτουργίας του Προγράμματος αυτού διαπιστώθηκε ότι η Γραμμή δέχθηκε 391 κλήσεις. Κατά μέσον όρο κάθε μέρα δέχονταν 17 κλήσεις και κάθε κλήση διαρκούσε 15 λεπτά. Είναι ενδεικτικά μερικά ποστοστά από την λειτουργία του προγράμματος τον πρώτο μήνα. Το 69 % ήταν γυναίκες, το 42,6% άνθρωποι ηλικίας από 31 έως 45 ετών, το 72% κάτοικοι Αττικής, το 44 % άγαμοι, και το 47,9 % άτομα με ανώτερη μόρφωση (Κόσμος του Επενδυτή, Σάββατο 12 – Κυριακή 13 Ιουλίου).

Η ψυχίατρος Μαρ. Οικονόμου που έχει την επιστημονική ευθύνη της Γραμμής, μεταξύ των άλλων, είπε ότι «φάνηκε μεγάλη ανάγκη των καλούντων να μιλήσουν σε κάποιον ειδικό, ανώνυμα κι εμπιστευτικά».

Νομίζω ότι αυτή η τελευταία διαπίστωση δείχνει ότι οι πολλοί συνάνθρωποί μας σήμερα, με τον τρόπο που ζουν, δεν έχουν ανθρώπους να μιλήσουν και να πουν το πρόβλημα που τους βασανίζει και συγχρόνως τους διακατέχει ο φόβος, γι’ αυτό θέλουν να μιλήσουν ανώνυμα και εμπιστευτικά. Αυτό δείχνει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι είναι κλεισμένοι στον εαυτό τους, είναι φοβισμένοι κοινωνικά, και κλείνονται μέσα στον εαυτό τους ερμητικά. Δεν έχουν δε οράματα και επιδιώξεις στην καθημερινή τους ζωή, πάσχουν από αγοραφοβία και αυτή είναι η αιτία που κλείνονται στον εαυτό τους, με αποτέλεσμα να βυθίζονται μέσα στο πέλαγος της καταθλίψεως. Ένας που έχει έμπνευση για την ζωή, που έχει στόχους και επιδιώξεις που είναι ελεύθερος άνθρωπος χωρίς φόβους και εξαρτήσεις, που έχει γνήσιους ανθρώπους με τους οποίους συνομιλεί και εκφράζεται, δεν μπορεί να φθάση στην κατάθλιψη.

Στην Εκκλησία υπάρχει το μυστήριο της εξομολογήσεως μέσα στο οποίο κανείς ανοίγει την καρδιά του ελεύθερα και αποκαλύπτει τα έλκη της ψυχής του στον Πνευματικό Πατέρα, δια του οποίου εκείνη την ώρα ενεργεί ο Χριστός και έτσι θεραπεύεται, ελευθερώνεται εσωτερικά από διάφορες εσωτερικές καταστάσεις που πονούν πολύ. Ο Πνευματικός Πατέρας λειτουργεί ως ιατρός και όχι ως δικαστής, κυρίως ακούει και παρηγορεί. Συγχρόνως, μέσα στην Εκκλησία μπορεί κανείς να βρη γνήσιους φίλους με ανιδιοτελή αγάπη που μπορεί να εκφράζη τα θέματα που τον απασχολούν.

Εν πάση περιπτώσει η αντιμετώπιση της κατάθλιψης, όταν δεν είναι οργανικής φύσεως που χρειάζεται μια ειδική θεραπεία, αλλά είναι ψυχολογικής φύσεως αντιμετωπίζεται με την ενεργητικότητα στην ζωή, με την εύρεση πραγματικών φίλων που να τους εμπιστεύεται κανείς με το να υπάρχη ειλικρίνεια με τον ίδιο τον εαυτό του.

Και κάτι σημαντικό. Οι περισσότεροι άνθρωποι της εποχής μας είναι μανιοκαταθλιπτικοί, βασανίζουν χωρίς λόγο τον εαυτό τους, τον αυτομαστιγώνουν. Τουλάχιστον πρέπει να τον λυπούνται!

(Πηγή: "Εκκλησιαστική Παρέμβαση" Σεπ. 2008)

«Καρδιακός θάνατος» (Σεβ. Μητροπ. Ναυπάκτου & Αγ. Βλασίου Ιερόθεος)

Στην εποχή μας γίνεται λόγος για τον εγκεφαλικό θάνατο, ως τον πραγματικό θάνατο, δηλαδή για την νέκρωση του εγκεφαλικού στελέχους, ανεξάρτητα αν εξακολουθή να λειτουργή η καρδιά με την μηχανική υποστήριξη της αναπνοής. Ενώ παλαιότερα ο θάνατος προσδιοριζόταν από την παύση της καρδιάς, οι σύγχρονοι επιστήμονες κάνουν λόγο για τον εγκεφαλικό θάνατο, δηλαδή την νέκρωση του εγκεφαλικού στελέχους και την μη αναστρέψιμη βλάβη του εγκεφαλικού ιστού. Αυτή η αλλαγή έγινε προκειμένου να χρησιμοποιούνται τα όργανα ενός λεγομένου «πτωματικού δότη». Η «επίσημη» άποψη της Επιτροπής Βιοηθικής τείνει να παραδεχθή την άποψη περί εγκεφαλικού θανάτου.

Πρόσφατα, όμως, στο θέμα αυτό παρενέβη ο Παναγιώτατος Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος, σε ομιλία του που έκανε στην Καβάλα, κατά την επίσημη επίσκεψή του στην Ιερά Μητρόπολη Φιλίππων, Νεαπόλεως και Θάσου. Είπε, μεταξύ άλλων, στην ομιλία του:

«Η καρδία είναι τό κέντρον τής ψυχής καί τής υπάρξεως, διό καί ο καρδιακός θάνατος είναι ο όντως θάνατος καί όχι ο εγκεφαλικός. Η καρδία είναι η φωλεά τής προσωπικότητος μέ όλον τό θετικόν φορτίον τών σπερμάτων τής αρχαίας σκωρίας τών παθών. Διά τούτο καί οι Πατέρες καί Διδάσκαλοι τής Εκκλησίας επιμένουν πολύ εις τήν ανάγκην τής καθάρσεως τής καρδίας, καί μάλιστα προσδιορίζουν τόν τρόπον διά τής αδιαλείπτου προσευχής: "Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με τόν αμαρτωλόν", διά τής πνευματικής εγρηγόρσεως, ανυστάκτου προσοχής καί νηπτικής ασκήσεως, διά τής χαλιναγωγήσεως τής φαντασίας μέ τήν φύλαξιν τών αισθήσεων, διά τού κατά Θεόν πένθους καί τών δακρύων, διά τής εξαγορεύσεως τών λογισμών καί εξομολογήσεως τών αμαρτημάτων. Τότε η Χάρις τού Θεού καθαρίζει, θεραπεύει, ειρηνεύει καί αγιάζει τήν καρδίαν, καί τήν καθιστά άξιον κατοικητήριον τού Θεού. Εις τήν Παλαιάν Διαθήκην ο Θεός ζητεί από τόν πιστόν: "Υιέ, δός μοι σήν καρδίαν". Απαιτεί δηλαδή τό όλον πρόσωπον, τήν όλην προσωπικότητα καί ζωήν. Η ένωσις τής καρδίας μέ τόν Θεόν είναι τό ύψιστον τών εφετών, τό οποίον όμως δύναται νά επιτευχθή μόνον εάν ο Θεός «διανοίξη» τήν καρδίαν μας, όπως τής Αγίας Λυδίας. Δέν είναι αποτέλεσμα μόνον τής ιδικής μας επιθυμίας».

Η πατριαρχική αυτή παρέμβαση είναι σημαντική. Τονίζεται ιδιαίτερα ότι η θεολογία τής Ορθοδόξου Εκκλησίας, όπως εκφράζεται από τούς αγίους Πατέρας τής Εκκλησίας, δίνει προτεραιότητα στήν καρδιά, ως τό κέντρον τής βιολογικής ζωής, οπότε όταν παύση η καρδιά επέρχεται ο βιολογικός θάνατος. Επίσης, γίνεται λόγος καί γιά τήν «πνευματική» καρδιά, όπου εδράζονται τά πάθη καί η οποία καθαρίζεται μέ τήν ενέργεια τού Θεού καί τήν συνέργεια τού ανθρώπου, μέ τήν προσευχή καί τήν κατά Χριστόν άσκηση. Η ένωση τού ανθρώπου μέ τόν Θεό γίνεται διά τής καρδίας, όπου ενεργεί ο νούς, ενώ η γνώση τού κόσμου καί η ανάπτυξη τών επιστημών γίνεται διά τής λογικής. Έτσι, υπάρχουν σαφώς δύο γνωσιολογικά κέντρα καί δύο μεθοδολογίες γνώσης.

Ως Ορθόδοξοι δέν μπορούμε νά αποσυνδέσουμε τήν βιολογική ζωή τού ανθρώπου από τήν λειτουργία τής καρδιάς καί νά τήν συνδέσουμε μέ τό εγκεφαλικό στέλεχος. Καί τό κυριότερο, δέν μπορούμε νά αποσυνδέσουμε τήν ψυχή από τήν ζωή. Εφ’ όσον υπάρχει ψυχή στόν άνθρωπο, συνεπάγεται ότι υπάρχει καί ζωή. Διαφορετικά θά είμαστε αναγκασμένοι νά δεχθούμε ότι δέν υπάρχει ψυχή πρίν σχηματισθή τό όργανο τής καρδιάς καί ο εγκέφαλος, ή ότι δέν υπάρχει ψυχή σέ ανεγκέφαλα έμβρυα καί βρέφη, πράγμα απαράδεκτο από πλευράς ορθοδόξου θεολογίας.

Η θέση τού Οικουμενικού Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου γιά τήν βιολογική καί πνευματική καρδιά είναι αξιοπρόσεκτη καί φανερώνει ότι πάσχει θεολογικώς ο λεγόμενος «εγκεφαλικός θάνατος».

(Πηγή: "Εκκλησιαστική Παρέμβαση" Ιούλιος 2011)

Σύριγγα θανάτου – μετάνοια ζωής (Σεβ. Μητροπ. Ναυπάκτου & Αγ. Βλασίου Ιερόθεος)

Στό Ευαγγέλιο διαβάζουμε ότι στόν Γολγοθά τήν ώρα τής σταυρώσεως τού Χριστού ένας εκ τών ληστών πού σταυρώθηκε μαζί του είπε στόν Χριστό: «Μνήσθητί μου, Κύριε, όταν έλθης εν τή βασιλεία σου» (Λουκ. κγ’, 42). Καί ο Χριστός τόν διαβεβαίωσε ότι εκείνη τήν ημέρα θά εισερχόταν στήν Βασιλεία Του.

Οι Πατέρες τής Εκκλησίας ερμηνεύοντας αυτό τό γεγονός αποκαλούν τόν ληστή θεολόγο, πού θεολόγησε από τόν σταυρό, αναγνωρίζοντας ότι ο Χριστός πού καταδικάστηκε νά πεθάνη διά τού Σταυρού είναι Θεός. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος έχει μιά τέτοια ομιλία.

Τό γεγονός αυτό επαναλαμβάνεται ποικιλοτρόπως σέ κάθε εποχή. Πόσοι άνθρωποι δέν ομολογούν τήν θεότητα τού Χριστού καί δέν προσεύχονται σέ Αυτόν, ακόμη καί τήν ώρα πού πεθαίνουν! Πόσοι δέν τελειώνουν τήν ζωή τους μέ μετάνοια καί συντριβή!

Διάβασα σέ περιοδικό ότι ο μακαριστός Επίσκοπος Πατάρων Ειρηναίος, πού ανήκει στό Οικουμενικό Πατριαρχείο, καί υπηρετούσε στήν Ιερά Αρχιεπισκοπή Θυατείρων καί Μεγάλης Βρετανίας, στόν Πρόλογο τού βιβλίου του μέ τίτλο «Λουλούδια από τούς κήπους τής Ορθοδόξου Εκκλησίας μας» αναγράφει ένα συγκλονιστικό περιστατικό:

«Προχθές, γυρίζοντας από έναν Εσπερινό πέρασα από τήν Ομόνοια. Πλήθος νέων ήταν μαζεμένοι γύρω από ένα παιδί. Στό χέρι του κρατούσε τήν τελευταία σύριγγα τού θανάτου. Τόν πλησίασα καί μέ δακρυσμένα μάτια φώναξε: "Βοήθεια, πεθαίνω…". Έτρεξα κοντά του τόν αγκάλιασα. Μέ σπασμένη φωνή μού είπε: "Παππούλη, πεθαίνω διάβασέ μου μιά ευχή". Γονάτισα τού διάβασα μία ευχή. Ψέλλισε δύο λέξεις: "πές τού Χριστούλη νά μέ δεχτεί" καί ξεψύχησε μέσα στήν αγκάλη μου, άγνωστος μεταξύ αγνώστων. Φεύγοντας, ψιθύριζα μία προσευχή.

"Χριστέ μου, μία λέξη είπε ο ληστής καί τόν δέχτηκες στήν βασιλεία Σου, δέξου καί τήν ψυχή αυτού τού παιδιού σου"» (Περιοδικό Ερώ, Απρίλιος-Ιούνιος 2011).

Τό περιστατικό αυτό είναι πολύ χαρακτηριστικό. Τό παιδί αυτό, πού ήταν πληγωμένο από τήν σύγχρονη μάστιγα τών ναρκωτικών πέθανε στόν δρόμο, ζητώντας προσευχή καί επιθυμώντας νά τόν δεχθή ο Χριστός στήν βασιλεία Του. Ποιός ξέρει πόσα βάσανα πέρασε στήν ζωή του γιά νά καταλήξη στά ναρκωτικά καί ποιός ξέρει πόσες πληγές δέχθηκε από τό στενό καί ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον καί από τούς εμπόρους τών ναρκωτικών, τούς εμπόρους τού θανάτου! Καί όμως πέθανε μέ τό όνομα τού Χριστού καί τήν αίτηση γιά τήν Βασιλεία Του.

Αλλά καί η προσφορά τών Κληρικών είναι μεγάλη, όταν ανοίγουν τήν αγκαλιά τους σέ τέτοιες πληγωμένες υπάρξεις, όταν δέχωνται τόν πόνο τών ανθρώπων, όταν χύνουν κάποια δάκρυα γιά τούς νέους πού βασανίζονται σκληρά.

Συγκινήθηκα διαβάζοντας αυτό τό περιστατικό γιατί θυμήθηκα μία παρόμοια σκηνή. Κοντά στήν Ομόνοια τής Αθήνας κάποια κοπέλα 25-30 ετών, πού έμοιαζε μέ 60 ετών, σκελετωμένη από τά ναρκωτικά, πονεμένη στό πρόσωπο πού ήταν σκαμμένο από τόν πόνο καί τά βάσανα, μέ εκλιπαρούσε: «Παππούλη, κάνε μιά προσευχή γιά μένα γιά νά σωθώ» καί μού είπε τό όνομά της. Ακόμη καί τώρα, ύστερα από χρόνια, έχω μέσα μου έντονα τήν ενθύμηση τού προσώπου της. Είναι παιδιά τού Θεού πού αναζητούν τόν Πατέρα τους, πού μέ τόν τρόπο τους ζητούν αγάπη καί στοργή, τήν οποία τούς τήν στέρησε η «ακοινώνητη κοινωνία».

Η ιστορία τού Γολγοθά επαναλαμβάνεται καί ο Χριστός εξακολουθεί νά έχη φίλους από τό πιό πληγωμένο μέρος τής κοινωνίας, από τούς «ανασφάλιστους»!

(Πηγή: "Εκκλησιαστική Παρέμβαση" Αύγ. 2011)

Ανθρωποκεντρική θεώρηση και ψυχολογική ερμηνεία των προβλημάτων του ανθρώπου (Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Καρπενησίου κ. Νικόλαος)

Απάντησις εις επιστολήν Ψυχιάτρου

Δυστυχώς σήμερα είμαστε μάρτυρες ενός θλιβερού γεγονότος. Όχι, χωρίς λόγο και σκοπιμότητα, όλος ο βίος του ανθρώπου διοργανώνεται πάνω σε ανθρωποκεντρικές βάσεις. «Μέτρον πάντων" τίθεται ο μεταπτωτικός άνθρωπος. Είναι και αυτό μια προσπάθεια αυτοθεοποιήσεως, που είναι δεινή "ύβρις", κατά τούς προγόνους μας και συνιστά τεράστια και επικίνδυνη και καταστρεπτική άγνοια για τον Χριστιανό.

Είναι γνωστό πόσο στην εποχή μας έχουν διάδοση οι ψυχολογικές ερμηνείες. Κυριαρχεί και στο σημείο αυτό ο άνθρωπος. Γιατί διάφοροι και μάλιστα Ψυχίατροι, αγνοούντες την δια μέσου των αιώνων πλούσια πνευματική παράδοση της Εκκλησίας μας, παρουσιάζονται ως "αλάθητοι" διδάσκαλοι και "σωτήρες" των σημερινών απελπισμένων ανθρώπων. Αυτό όμως είναι μια ανθρωποκεντρική θεώρηση των προβλημάτων της ζωής μας και μέχρις ενός σημείου παρέκκλιση από τη γνήσια παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Χωρίς να υποτιμούμε την επιστήμη της Ψυχολογίας και τη συμβολή της στην αντιμετώπιση των ανθρωπίνων προβλημάτων, που τα περισσότερα προέρχονται από έλλειψη σωστής αγωγής, επιμένομε στο δυσάρεστο γεγονός, ότι σήμερα επικρατεί μια γενική σχεδόν νοοτροπία να βλέπωμε τα προβλήματα του ανθρώπου απλώς ψυχολογικά. Στο σημείο αυτό παραθέτομε μια αξιόλογη παρατήρηση του π. Μιχαήλ Καρδαμάκη, γιατί πιστεύομε ότι εκφράζει τη συνείδηση της Εκκλησίας: " Η εποχή μας έχει την τάση να θεωρεί τα προβλήματα του ανθρώπου ψυχολογικά, δηλαδή μερικά η ατομικά και ν’ απαιτεί για την αντιμετώπιση τους τη στροφή προς την ψυχανάλυση και την ψυχιατρική, που εξασφαλίζουν την ατομική θεραπεία, την υπέρβαση της ατομικής κρίσεως και ενοχής. Η χριστιανική – ορθόδοξη πνευματικότητα καλείται να μαρτυρήσει ότι τα πραγματικά προβλήματα του ανθρώπου, πάντοτε και τώρα, είναι πνευματικά, δηλαδή καθολικά η προσωπικά, προβλήματα σχέσεων και καθολικής ευθύνης και να ζητήσει για τη θεραπεία τους την επιστροφή στην καθολική διάσταση της υπάρξεως, στην καθολικότητα και κοινωνικότητα του ανθρώπου, με μια λέξη, στην αγάπη, όπου ολοκληρώνουν το νόημά τους η προσωπικότητα και η πνευματικότητα. Πρόκειται, στο βάθος, για επιστροφή του ανθρώπου στη μεταφυσική και μεταψυχική διάσταση του, στην υπαρξιακή και εσχατολογική εμπειρία του Χριστιανού, που προϋποθέτει μια αποφασιστική πράξη: την απελευθέρωση του από το αδιέξοδο κάθε είδους ψυχολογισμού η την υπέρβαση του ατομισμού των κρίσεων και των απογοητεύσεών του" (Πρωτοπρ. Μιχαήλ Καρδαμάκη, Ορθόδοξη πνευματικότητα", Εκδ. "Ακρίτας", σελ. 31-32).

Κατά την ορθόδοξη διδασκαλία οι Άγγελοι ανήκουν σε τάγματα, ενώ οι άνθρωποι σε γένος. Αυτό σημαίνει πως δεν μπορεί ο άνθρωπος να απομονωθή από τούς άλλους, για να απαλλαγή από τη θλίψη και το άγχος. Όπως ο Χριστός έζησε την τραγωδία όλου του κόσμου, χωρίς όμως να έχη μέσα του καμιά τραγωδία – αφού μάλιστα λίγο πριν από το πάθος είπε στους μαθητάς του: "ειρήνην αφίημι υμίν, ειρήνην την εμήν δίδωμι υμίν· ου καθώς ο κόσμος δίδωσιν, εγώ δίδωμι υμίν" (Ιω. ιδ’ 27) – το ίδιο συμβαίνει και με τούς θεουμένους, με τούς φίλους του Χριστού. Αναλαμβάνουν την ευθύνην όλων των δεινών, που υπάρχουν στον κόσμο Σηκώνουν τον σταυρό και ζουν την τραγωδία όλων των αμαρτωλών αδελφών τους, χωρίς να έχουν μέσα τους τραγωδία και αυτό συνιστά τη σωτηρία. Έτσι ένας σωστός Μοναχός η Ασκητής είναι ο πιο δραστήριος κοινωνικός άνθρωπος, που διακονεί και θεραπεύει με τα πνευματικά φάρμακα και μέσα της Εκκλησίας τον πόνον των άλλων. Όπως ο Κύριος πήρε επάνω του το θάνατο και προσέφερε στον "παγγενή Αδάμ" τη ζωή, έτσι και οι χριστοποιημένοι λαμβάνουν επάνω τους το θάνατο και προσφέρουν τη ζωή.

Η σύγχρονη ψυχολογία, θεωρώντας τον άνθρωπο αυτόνομα, δηλαδή αποκομμένο από τον Θεό και τον άνθρωπο και προσπαθώντας να θεραπεύση ατομικά, αποτυγχάνει κυριολεκτικά. Επί πλέον ο τρόπος και η μέθοδος εργασίας της συγχρόνου ψυχολογίας δείχνει ότι είναι εντελώς ανθρωποκεντρική και άρα μη λυτρωτική. Και τούτο, γιατί είναι δημιούργημα εμπαθών και αμεταμορφώτων ανθρώπων, που α) αγνοούν την πορεία της Θ. Χάριτος, β) αγνοούν το βάθος της πτώσεως, όπως και το ύψος της θεώσεως και γ) αρνούνται την ύπαρξη και το δολιοφθόρο έργο του σατανά. Έτσι αγνοώντας τη δεινή κατάσταση του ανθρώπου μετά την πτώση, την ύπαρξη και τη δράση του πονηρού και την αποτελεσματική και σωτήρια ενέργεια της Θ. Χάριτος, που ζωοποιεί τον νεκρό από την αμαρτία άνθρωπο, είναι αδύνατο να βοηθήση αποτελεσματικά τούς απελπισμένους συγχρόνους ανθρώπους.

Η σχέση του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητή με τον δαρβινισμό Δημήτρης Ιωάννου, Φιλόλογος – Συγγραφέας

[Προηγούμενη δημοσίευση http://bitly.com/2bMxIcv]

Τελειώνοντας το εισαγωγικό κεφάλαιο, θα πρέπει να πούμε δυο λόγια για την σχέση του αγίου Μαξίμου με τον δαρβινισμό. Όπως ο Δαρβίνος πολύ σωστά μίλησε για «είδη», και όχι απλώς για «κόσμο», και κατάλαβε πολύ καλά ότι για να ερμηνεύσει τον κόσμο έπρεπε να ξεφύγει από το απλό επίπεδο των φυσικοχημικών διαδικασιών και της απλής έννοιας «σύμπαν», έτσι και ο Ομολογητής μιλά, κατά προτίμησιν, για «όντα». Τα όντα δεν ανάγονται απλουστευτικά στο «σύμπαν», δεν είναι αναγώγιμα, όπως είπαμε, στις απλές φυσικοχημικές εξισώσεις. Ωστόσο η μεγάλη διαφορά με τον Δαρβίνο είναι ότι ο τελευταίος θεωρούσε ως την εκ των ουκ άνευ αρχή προόδου του φυσικού περιβάλλοντος την «πάλη για επιβίωση».