Άγιος Γρηγόριος Νύσσης - Ποια είναι η τέλεια ζωή;

Άγιος Γρηγόριος Νύσσης - Ποια είναι η τέλεια ζωή;

Η έννοια της τελειότητας

Μου ζήτησες, αγαπητέ μου, να σου περιγράψω ποιος είναι ο τέλειος βίος σύμφωνα με ένα πρότυπο, για να προσ­βλέπεις σ’ αυτό, έτσι ώστε αν βρεθεί με την περιγραφή αυτό το οποίο ζητάς, να εφαρμόσεις στη ζωή σου το αγαθό που σου γνωστοποιήθηκε. 

Αλλά εγώ δυσκολεύομαι εξίσου και για τα δυό. Επειδή νομίζω ότι είναι πάνω από τις δυνάμεις μου το καθένα απ’ αυτά τα δυό, τόσο το να περιγράψω με τα λόγια την τελειότητα, όσο και το να δείξω στη ζωή αυτό που θα σκεφθεί ο νους. Και μη νομίσεις ότι αυτή η αδυνα­μία είναι μόνο δική μου. Οι περισσότεροι από εκείνους που προχώρησαν πολύ στην αρετή, ομολογούν πως κάτι τέτοιο τους είναι ακατόρθωτο. Αλλά για να μη δώσω την εντύπωση, σύμφωνα με το λόγο του ψαλμωδού, ότι «φοβάμαι εκεί που δεν υπάρχει φόβος» (Ψαλμ. 13, 5), θα σου εκθέσω σαφέ­στερα αυτό που θέλω.

Η τελειότητα σ’ όλα τα άλλα, όσα μπορούν να μετρη­θούν με τη βοήθεια των αισθήσεων, περικλείεται μέσα σε κα­θορισμένα όρια. Στην περίπτωση π.χ. του ποσού και του συ­νεχώς μεταβαλλόμενου και του καθορισμένου, τα όρια αυτά είναι η αφετηρία και το τέρμα, επειδή καθετί που μετριέται σε ποσότητα περιλαμβάνεται στα ιδιαίτερά του όρια. Και όποιος χρησιμοποιεί ως μέτρο τον πήχυ ή τη δεκάδα, ξέρει ότι η τελειότητά τους έγκειται στο ότι από κάπου αρχίζουν και κάπου τελειώνουν. Στην αρετή όμως τα πράγματα δια­φέρουν.

Γιατί όπως ξέρουμε από τον Απόστολο, ένα είναι το όριο της αρετής της τελειότητας, το να μην έχει όριο. Γι’ αυτό και εκείνος ο μεγάλος και ανώτερος στη διάνοια θείος Απόστολος, αν και έτρεχε πάντοτε για την κατάχτηση της αρετής, όμως ποτέ δεν σταμάτησε να προχωρεί προς τα εμπρός (Φιλιπ. 3,13). Και αυτό γιατί δεν ένιωθε ασφαλής, αν σταματούσε έστω και για λίγο. Γιατί; Διότι το αγαθό είναι από τη φύση του απέραντο και προσδιορίζεται μόνο από την αντιπαράθεσή του προς το αντίθετο, όπως η ζωή από τον θάνατο και το φως από το σκοτάδι.

Και γενικά κάθε αγαθό τελειώνει πάντοτε εκεί όπου αρχίζει αυτό που θεω­ρείται αντίθετό του. Όπως, λοιπόν, το τέλος της ζωής είναι η αρχή του θανάτου, έτσι και το σταμάτημα της προόδου στην αρετή είναι η αφετηρία του δρόμου της κακίας. Συνε­πώς είναι αλήθεια αυτό που είπα, ότι είναι αδύνατο να μιλή­σω για την τελειότητα στο χώρο της αρετής, επειδή αποδείχθηκε ότι καθετί που περικλείεται σε όρια, δεν είναι αρετή.

Αλλά επειδή είπαμε ότι είναι αδύνατο και σ’ εκείνους που ζουν τον ενάρετο βίο, να φθάσουν στην τελειότητα, θα πρέπει να αποσαφηνίσω το λόγο μου και γι’ αυτό το θέμα. Κατ’ αρχήν και στην κυριολεξία αγαθό, που η ίδια του η φύ­ση είναι η αγαθότητα, είναι ο ίδιος ο Θεός, και οτιδήποτε μπορεί να κατανοήσει κανείς για τη θεϊκή φύση, αυτό και εί­ναι και λέγεται αγαθό. Και επειδή, όπως είπαμε, δεν υπάρχει κανένα όριο για την αρετή έξω και ξέχωρα από την κα­κία, και επειδή ο Θεός δεν επιδέχεται τίποτε το αντίθετο (προς το αγαθό), γι’ αυτό θεωρείται η θεία φύση απέραντη και απεριόριστη.

Εκείνος όμως που ζει την αληθινά ενάρετη ζωή, δεν κάνει τίποτε άλλο από το να ζει ενωμένος με τον Θεό, επειδή Εκείνος είναι η ολοκληρωμένη αρετή. Και επειδή όσοι έχουν επίγνωση, επιθυμούν να έχουν επικοινωνία με το αγαθό κατά τη φύση του, και αυτό δεν έχει όρια, γι’ αυτό αναγκαστικά και η επιθυμία εκείνου ο οποίος κοινωνεί με το αγαθό, δηλαδή του ανθρώπου, δεν έχει τέλος, επειδή επεκτείνεται μαζί με το άπειρο. Συνεπώς είναι εντελώς αδύνατο να πετύχει κανείς το τέλειο, επειδή, όπως είπαμε, η τελειότητα δεν περικλείεται σε όρια, και για την αρετή ένα όριο υπάρχει: το άπειρο. Πώς θα μπορούσε, λοιπόν, να φθάσει κανείς στο τέλος, που επιθυμεί, όταν δεν βρίσκει αυτό το τέλος;

Αλλά όμως, επειδή, όπως είπαμε πιο πάνω, είναι εντελώς ασύλληπτο αυτό που ζητάμε, δεν θα πρέπει να παραβλέ­πουμε την εντολή του Κυρίου η οποία λέγει: «να γίνεσθε τέ­λειοι, όπως είναι τέλειος ο ουράνιος Πατέρας σας» (Ματθ. 5,48). Γιατί όταν πρόκειται για τα από τη φύση τους καλά, και όταν δεν είναι, δυνατό να επιτύχουμε το όλο, θα ήταν μεγάλο κέρδος για τους συνετούς και το να μην αποτύχουν στο μέρος. Θα πρέπει, λοιπόν, να καταβάλουμε κάθε προ­σπάθεια, για να μην υστερήσουμε από τη δυνατή τελειότη­τα, αλλά να αποκτήσουμε από αυτήν τόση, όση χρειάζεται, για να φθάσουμε στο βάθος αυτού που ζητάμε. Μπορούμε μάλιστα να πούμε πως η φύση της ανθρώπινης τελειότητας είναι τέτοια, ώστε να επιθυμεί και να επιδιώκει πάντοτε να έχει όσο μπορεί μεγαλύτερη συμμετοχή στο καλό.

Τελειότητα και πρόοδος

Αυτή είναι, κατά τη γνώμη μου βέβαια, η τελειότητα στο χριστιανικό βίο. Το να έχεις κοινωνία και κατά την ψυ­χή και κατά τον λόγο και κατά τα έργα του βίου σ’ όλες τις προσωνυμίες, με τις οποίες ερμηνεύεται το όνομα του Χρι­στού. Και αυτή η κοινωνία να είναι τέτοια, ώστε, σύμφωνα με την ευχή του αποστόλου Παύλου, να αναδεχθείς στον εαυτό σου ολόκληρο τον αγιασμό σ’ ολόκληρο το σώμα, την ψυχή και το πνεύμα (Α’ Θεσ. 5,23), κρατώντας τον διαρκώς έξω από κάθε επιμιξία με το κακό.

Αν θα ισχυριζόταν κανείς ότι είναι δύσκολο να κατα­κτηθεί το αγαθό της τελειότητας, επειδή μόνον ο Κύριος της κτίσης είναι άτρεπτος, ενώ η ανθρώπινη φύση είναι τρεπτή και εύκολα υπόκειται στις μεταβολές, και ακόμη αν έλε­γε: Πώς είναι λοιπόν δυνατόν να κατορθώσει κανείς μέσα στην τρεπτή του φύση, να μείνει σταθερός και αμετάβλητος στο αγαθό; Σ’ ένα παρόμοιο ισχυρισμό τούτο θα λέγαμε, πως δεν είναι δυνατόν να πάρει κανείς το στεφάνι της νίκης, αν δεν αγωνισθεί νόμιμα (Β΄ Τιμ. 2,5). Και δεν γίνεται νόμιμο αγώνισμα χωρίς να υπάρχει ο ανταγωνιστής. Αν δεν υπήρχε ο αντίπαλος ούτε και το στεφάνι θα δινόταν. Γιατί νίκη με τον εαυτό της δε λογίζεται, αν δεν υπάρχει εκείνο που νικάται.

Συνεπώς ας αναλάβουμε τον αγώνα ενάντια σ’ αυτό το μεταβλητό της φύσης μας και ας πιαστούμε στα χέρια διά των λογισμών σαν με κάποιον αντίπαλο, όχι βέβαια για να την συντρίψουμε, αφού γίνουμε νικητές της, αλλά για να μην της επιτρέψουμε να πέσει. Άλλωστε δεν είναι τρεπτός ο άνθρωπος μόνο προς το κακό. Γιατί τότε θα του ήταν αδύνατο, να γίνει αγαθός, αν μόνο προς το αντίθετο του αγαθού είχε από τη φύση του την κλίση. Τώρα όμως το καλύτερο από τα έργα της τροπής είναι η αύξηση στα αγαθά, επειδή πάντοτε η αλλοίωση προς το καλύτερο μεταβάλλει προς το αγιότερο εκείνον που καλώς αλλοιώνεται.

Αυτό λοιπόν που σε πολλούς φαίνεται φοβερό, εννοώ το ότι η φύση μας είναι τρεπτή, ο λόγος το παρουσίασε σαν άλλο φτερό για την πτήση προς τα ανώτερα. Ώστε ποινή για μας θα ήταν να μην μπορούμε να δεχθούμε την αλλοίωση προς το καλύτερο. Ας μη λυπάται λοιπόν όποιος βλέπει στην ανθρώπινη φύση τη ροπή προς τη μεταβολή, αλλά ας αγωνίζεται να μεταβάλλε­ται διαρκώς προς το καλύτερο και να μεταμορφώνεται από δόξα σε δόξα (Β’ Κορ.3,18). Έτσι να μεταβάλλεται. Και με την καθημερινή προκοπή να γίνεται πάντοτε καλύτερος και συνεχώς τελειότερος και ποτέ να μη φθάνει στο τέρμα της τελειότητας. Επειδή αυτή είναι αληθινά η τελειότητα, το να μη σταματάς ποτέ την προσπάθεια για περισσότερη προκο­πή και βελτίωση, ούτε να περιορίζεις την τελειότητα σε κάποιο όριο.

(Αγίου Γρηγορίου Νύσσης, Μυστική Θεολογία, επιλογή κειμένων, εκδ. Επέκταση σ.83-93).

Πηγή: pemptousia